حضور فعال فرهنگسازان در بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان
۱۳۹۶ مهر ۲۳, یکشنبه
نمایشگاه جهانی کتاب امسال که از ۱۱ تا ۱۵ اکتبر بربرپا بود، ۲۸۶ هزار ۴۲۵ نفر دیدارکننده داشت که ازغرفه‌ی ۷۳۰۰ نمایش‌گذار دیدن کردند.
نمایشگران از ۱۰۲ کشور جهان، تازه‌ترین کتاب‌ها، آثار خواندنی و دیدنی و شنیدنی حضوری و مجازی خود را به نمایش گذشته بودند که نسبت به سال گذشته افزایش محسوسی داشت.
از فرازهای ویژه و جلوه‌گر نمایشگاه امسال، حضور و شرکت فعال بیش از پیش نامداران سیاست، فرهنگ و ادب جهان بود که به گفته سخنگویان نهاد برگزاری، "مایه سربلندی دست‌اندرکاران این پدیده بزرگ فرهنگی است".
در روز سه‌شنبه ۱۰ اکتبر ۲۰۱۷ امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه که خود دستی در نویسندگی دارد و در گذشته رمانی منتشر کرده است، به همراهی آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نمایشگاه را با راه‌اندازی چاپگری که از روی نخستین چاپگر جهان در ۵۰۰ سال پیش شبیه‌سازی شده بود، در تالار ویژه میهمان افتخاری، افتتاح کرد و از روز بعد ۱۸۰ نویسنده و شخصیت فرهنگی فرانسوی در آن تالار به طور فعال شرکت جستند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
مارگریت اتوود نویسنده سرشناس کانادایی و دَن براون رمان‌نویس آمریکایی چندین بار از داستان‌هایشان برای علاقه‌مندان خواندند و با ایشان به گفت‌وگو نشستند. اودو لیندِنبِرگ خواننده بنام آلمانی نیز برنامه‌های متعددی در فضای بیرونی نمایشگاه اجرا کرد.
دیدارکنندگان شاهد بیش از چهار هزار برنامه موسیقی، کتابخوانی، نمایشگاه نقاشی، نشست‌های بحث و گفت‌وگو و فوق‌برنامه‌های دیگر بودند و با نامداران مورد علاقه خود از نزدیک و آزادانه به گفت‌وگو نشستند. برنامه اول شبکه سراسری تلویزیون آلمان نیز بخشی از این گفتگوها را زنده پخش کرد.
از فرازهای دیگر نمایشگاه امسال، توجه ویژه به توان‌خواهان بود.
مسئولان نمایشگاه در همکاری با دانشگاه فنی شهر دارمشتات به سرپرستی پروفسور مارتین کنول Martin Knِll با شعار "نمایشگاه برای همه" با کودکان، سالمندان و توان‌خواهان به گفت‌وگو نشستند تا برنامه‌ای برای جهت‌یابی بهتر و بهره‌مندی آسان‌تر از نمایشگاه را برای سال ۲۰۱۸ طرح‌ریزی کنند.
پروفِسور کنول به دویچه‌وله گفت: «من از ایده‌های جالبی که از سوی این طیف‌ها مطرح شده بسیار شگفت‌زده و خوشحالم و مطمئنم بهره‌مندی از نمایشگاه سال آینده از امسال آسان‌تر خواهد بود».
یکی از فرازهای دیگر نمایشگاه امسال، اهدای بیش از ۱۰۰ جایزه ادبی، علمی، فنی، و هنری به آفرینندگان بهترین داستان‌ها، نرم‌افزارها، بازی‌های کودکان و جز اینها بود.
برای نمونه تورستِن زایفِرت جایزه بهترین رمانی که در آلمان به طور هفتگی در یک وبلاگ منتشر شد را دریافت کرد و ادوارد راجِرز از شرکت فن‌آوری بریستول BBT در انگلیس، جایزه "بهترین کتابخوان سال ۲۰۱۷" را گرفت. آقای راجِرز دستگاهی کارآمد ولی ارزان‌بها ساخته که نابینایان را هم به خواندن کتابهای الکترونیکی توانمند می‌سازد.
اعطای جایزه "لیبراتور" به فریبا وفی
بیگمان جایزه لیبِراتور به فریبا وفی برای خوانندگان ایرانی جلوه‌ای ویژه داشت.
سعید میرهادی سراینده و نویسنده سرشناس آلمانی‌سرا در گرامی‌داشت از برنده جایزه لیبِراتور گفت: «فریبا وفی زاده تبریز است. زبان مادری او آذری است اما او به فارسی می‌نویسد. به همان اندازه که زبان آذری ما را از یکدیگر جدا نمی‌کند، زبان فارسی ما را به یکدیگر پیوند می‌دهد و به همین خاطر از فریبا وفی سپاگزاریم».
میرهادی، که در آلمان به "سعید" مشهور است، سبک بی‌پیرایه و اشاره‌های آرام تلویحی بی‌شکوه و شکایت خانم وفی به نابسامانی‌های اجتماعی را ستود.
بیشتر بخوانید: فریبا وفی نویسنده سال بنیاد ادبی "لیت‌پروم" آلمان شد
خانم وفی در سخنان سپاس‌آمیز خود گفت که وقتی نام خود را در فهرست کاندیدای جایزه ادبی "لیت‌پروم" دیده نخست به یاد فهرست‌هایی افتاده که نامش به اجبار در آنها آمده بوده است. "لیست بچه‌هایی که برایشان نه جشن تولدی گرفته می‌شود و نه اصلا وقتی به دنیا می‌آیند، برایشان چراغی روشن می‌شود».
فریبا وفی گفت که خشنود و سپاسگزار است که توانسته از لیست‌های اجباری برآید و به لیست اختیاری خود یعنی لیست نویسندگان وارد شود.
در این مراسم یوتا هیمِل‌رایش، مترجم زبردست و باتجربه رمان "ترلان"، خانم وفی را همراهی می‌کرد.
گامی به سوی نسیم نشر آزاد
امسال غرفه رسمی ایران در فضای بازتری از سال‌های گذشته و نزدیک‌تر به فضای باز بیرونی نمایشگاه کتاب جا گرفته بود.
نزدیک در ورودی تالار شماره ۵ که کانون ناشران بین‌المللی نمایشگاه بود، بخش "انجمن زنان ناشر" قرار داشت که البته منظور باید ناشران زن باشد. این انجمن با حضور مولفان زن از جمله خانم ظهوریان از انتشارات "نور گیتی"، کتابهای تازه‌ای ویژه نمایشگاه به فرانفکورت آورده بودند.
اگرچه فهرست نمایشگران ایرانی که به کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به نمایشگاه آمده بودند ۳۶ ناشر را نشان می‌داد، در اصل ۱۶ ناشر شرکت کرده بودند که در میان آنها ناشران خصوصی مانند "نگاه"، "ققنوس"، "مروارید" و "ثالث" هم دیده می‌شدند.
ناشران خصوصی در پاسخ به این پرسش که انتظار مقامات رسمی ایران در ازای کمک به شرکت در نمایشگاه چه بوده، اظهار می‌کردند که پیش‌شرط خاصی برای شرکت در نمایشگاه در میان نبوده و تنها خواسته شده که کتابهای نفیس و آثاری معرفی شوند که "نام و فرهنگ شایسته ایران را در جهان سربلند جلوه دهند".
همه ناشران خصوصی "از فضای بازتر و سازنده‌تری که در دوره ریاست جمهوری آقای روحانی حاکم شده"، خوشحال بودند و می‌گفتند که بسیاری از کتاب‌هایی که سال‌ها منتظر مجوز نشر بوده‌اند، اجازه چاپ یافته‌اند.
آقای فرزین سوری عدم شرکت برخی ناشران در نمایشگاه را ناشی از "عدم رعایت کپی‌رایت توسط این دوستان" دانست ولی در واقع جای بسیاری از انتشاراتی‌های مستقل و منتقد مانند "ماهی"، "چشمه" و "روشنگران" در غرفه خالی بود.
افزون بر غرفه ایران چند ناشر مستقل ایرانی دیگر هم در نمایشگاه حضور داشتند. مجید محیط، سرپرست نشر سوژه که ۲۰ سال است در شهر برِمِن آلمان فعالیت می‌کند، برنامه انتشاراتی خود را نشر آثار نویسندگانی با "ریشه‌های آزاد" اعلام کرد که بیشتر آثاری به زبان دوم خود آفریده‌اند مانند "آقای محمود فلکی که به زبان آلمانی می‌نویسد".
آقای محیط در این رابطه گفت: «من در عین احترام به همکارانم در درون ایران که زیر فشار و سانسور کار می‌کنند، بسیار خوشحالم که در محیطی کار می‌کنم که در آن به راحتی می‌توان از آزادی قلم و بیان دفاع و پشتیبانی کرد و به موضوع‌هایی پرداخت که شاید در ایران تابو باشند».
نشر سوژه به تازگی ترجمه آلمانی رمان "ترلان" اثر فریبا وفی را به آلمانی عرضه کرده که نویسنده آن در نمایشگاه به خاطر این اثر جایزه ادبی "لیبِراتور" را دریافت کرد؛ جایزه‌ای که به نویسندگان زن غیراروپایی و غیرآمریکایی اهدا می‌شود.
تالار ویژه در فضای باز و روشن
بیش از چهل سال است که همه ساله نمایشگاه جهانی کتاب فرانکفورت میزبان یک میهمان افتخاری است که یک تالار ویژه آثار و ویژگی‌های کشور، سرزمین یا زبان خود را به نمایش می‌گذارد.
امسال اگرچه کشور فرانسه میهمان افتخاری نمایشگاه بود ولی به گفته میریل روسو از سخنگویان میهمان افتخاری، فرانسه تالار ویژه را به زبان فرانسوی اختصاص داده و از همه کشورها و سرزمین‌های فرانسوی‌زبان برای شرکت فعال در بخش ویژه خود دعوت کرده بود.
خانم روسو در گفتگو با دویچه وله گفت: «ما امسال به توجه به حس بینایی علاقه‌مندان بسنده نکردیم و حواس دیگر کتاب‌خوانان را هم خطاب قرار دادیم: شما در تالار ما به جز کتابهای شنیداری با آثاری به خط بریل هم برخورد می‌کنید و برای اینکه حواس چشایی و بویایی‌تان هم بی‌نصیب نمانند، می‌توانید از خوراکی‌ها و شراب‌هایی که اینجا عرضه می‌شوند هم بهره ببرید».
امسال برخلاف سال‌های گذشته، تالار ویژه بسیار روشن و به این ترتیب بزرگ‌تر جلوه می‌کرد. فرانسوی‌ها در کنار تازه‌ترین تکنیک‌های عرضه کتاب، قفسه‌های سنتی ساده چوبی هم گرداگرد تالار قرار داده و فضای بسیار آرام و دلپذیری برای گشت و گذار در آثار ادبی، علمی و هنری ایجاد کرده بودند.
از پدیده‌های جالب این تالار نمایش دستگاه چاپی بود که از روی نخستین دستگاه چاپ یوهانِس گوتِنبِرگ در سده ۱۵ میلادی شبیه‌سازی شده بود و ۵۷ نویسنده حاضر در تالار، صفحه اول آثار تازه‌چاپ خود را با این دستگاه به روش ۵۰۰ سال پیش گوتِنبِرگ برای علاقه‌مندان و کنجکاوان چاپ می‌کردند.
شرکت فعال ۱۸۰ نویسنده و هنرمند فرانسوی در تالار فرانسه، از ویژگی‌های دیگر بی‌سابقه این بخش بود که در تماس مستقیم با خوانندگان و بینندگان، آثار خود را معرفی می‌کردند.
ایلان مانواک Ilan Manouach هنرمند یونانی، واژه‌ها و مفهوم‌ها را توسط یک سلسله علامت‌های برجسته نشان می‌داد. او بر این باور است که به این ترتیب زبان مشترکی برای بیان مفهوم‌ها توسط چشم و دست پیدا کرده است.
میهمان افتخاری سال آینده نمایشگاه، کشور گرجستان خواهد بود.
سخن پایانی
نمایشگاه امسال شاهد نمایشگران و فرهنگسازان بیشتری از سال‌های گذشته بود و توجه ویژه‌ای به توان‌خواهان، سالمندان و کودکان داشت.
گفتنی است که شدت برخورد باورها و دیدگاه‌های اجتماعی آلمان خود را در نمایشگاه هم نشان داد. با گشایش درهای نمایشگاه به روی همگان در آخر هفته، یعنی روز شنبه، گروه‌هایی از چپگرایان افراطی به غرفه‌ای از انتشاراتی‌های راستگرا حمله بردند و تنها با دخالت پلیس از محل دور شدند. جز این برخورد اما مسئولان نمایشگاه از موفقیت همه‌جانبه خود در برپایی این رویداد بزرگ فرهنگی سخن می‌گویند.