Γιατί οι άνθρωποι χρειάζονται τα τέρατα

Πριν από περίπου 40.000 χρόνια σε μια σπηλιά στο Σοβέ της Γαλλίας κάποιος ζωγράφισε ένα τέρας, μισό ζώο, μισό άνθρωπος. Μια γυναίκα φαίνεται να γεννά αυτό το πλάσμα με κεφάλι και θώρακα ταύρου. Η τοιχογραφία βρίσκεται σε παλαιό τόπο λατρείας και αποτελεί απόδειξη για το ότι η ιστορία των τεράτων συνδέεται άμεσα με τη λατρεία, τη μαγεία και το υπερφυσικό. Συνδέεται όμως με κάποιο τρόπο αυτό το τέρας με τα τέρατα της εποχής μας; Τα ζόμπι, τον Φρανκεστάιν ή τον Γκοτζίλα;

Σε αυτό το ερώτημα προσπαθεί να δώσει απάντηση ο δημοσιογράφος Χούμπερτ Φίλσερ στο βιβλίο του «Οι άνθρωποι χρειάζονται τα τέρατα». Πρόκειται για ένα πραγματικά τερατώδες έργο αφού η ιστορία των τεράτων δεν φτάνει μόνο μέχρι την παλαιολιθική εποχή, αλλά προσλαμβάνει πολύ μεγάλες διαστάσεις και ανάλογα με τον ορισμό της λέξης «τέρας». Συμπεριλαμβάνονται και μαζικοί δολοφόνοι και δικτάτορες όπως ο Χίτλερ και ο Στάλιν ή μόνο τέρατα -προϊόντα φαντασίας; Στο βιβλίο του Φίλσερ τα όρια είναι δυσδιάκριτα.

Από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη στους εξωγήινους

Αυτό που προκαλεί εντύπωση πάντως είναι ο τρόπος με τον οποία τα τρομακτικά πλάσματα βρίσκουν θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία. Η Οδύσσεια του Ομήρου είναι γεμάτη από τέρατα και δαίμονες. Από τον μονόφθαλμο Πολύφημο μέχρι τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη ή τις Σειρήνες που καλούν τον Οδυσσέα στην καταστροφή του. Φοβερά πλάσματα κάνουν την εμφάνισή τους και σε μύθους άλλων λαών, όπως των Αιγυπτίων, των Σουμέριων αλλά και των βόρειων λαών.

Σύμφωνα με τον Φίλσερ τα τέρατα στους μύθους έχουν διπλό ρόλο: από τη μια μας προειδοποιούν για κινδύνους και πειρασμούς και από την άλλη ενσαρκώνουν φόβους και την σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας. Μάλιστα αυτό δεν έχει αλλάξει καθόλου με την πάροδο των αιώνων, απλά τα τέρατα προσαρμόζονται στις εποχές. Έτσι στις αρχές του 19ου αιώνα η Μαίρη Σέλεϊ έγραψε το μυθιστόρημα «Φρανκενστάιν». Το αποτυχημένο δημιούργημα ενός επιστήμονα ήταν η προσωποποίηση του φόβου που επικρατούσε τότε απέναντι στον νέο θαυμαστό κόσμο της τεχνολογίας.
Το ιαπωνικό τέρας Γκοτζίλα του 1954 ήταν η απάντηση στον τρόμο που είχαν προκαλέσει οι ατομικές βόμβες σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι.
Αργότερα όταν ο άνθρωπος άρχισε να ταξιδεύει στο διάστημα, οι εξωγήινοι ήταν τα νέα τέρατα των βιβλίων και ταινιών.

Τι είναι τέρας;

Σε ορισμένα σημεία ο συγγραφέας ανοίγει υπερβολικά τη γκάμα των τεράτων με αποτέλεσμα να περιλαμβάνει ακόμη και τα social bots (ηλεκτρονικά προγράμματα που πραγματοποιούν αυτοματοποιημένα συγκεκριμένες εντολές) ως τα τέρατα της εποχής μας. Από την άλλη πλευρά όμως εξηγεί με πολύ πειστικό τρόπο την ψυχολογία που κρύβεται πίσω από την «επιτυχία» των τεράτων: «Οι άνθρωποι εφηύραμε τα τέρατα για να αισθανόμαστε πιο ασφαλείς σε αυτό τον απειλητικό και εν μέρει ξένο κόσμο. Τα χρειαζόμαστε για να δώσουμε μορφή στους φόβους μας και να μπορούμε να τους ελέγξουμε».

dpa / Αλεξάνδρα Κοσμά