از سفر نخست‌وزیر ژاپن به تهران چه انتظاری می‌توان داشت؟
۱۳۹۸ خرداد ۲۲, چهارشنبه
به‌نظر میرسد سفر شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن به تهران انتظارات زیادی برای کاستن از تنش میان ایران وآمریکا و احتمال آغاز مذاکرات میان این دو کشور ایجاد کرده است. این انتظارات در خارج ازایران بیشتر از داخل است. آیا تلاش‌های دیپلماتیک نخست‌وزیر ژاپن خواهد توانست مناسبات دو کشور را از وضعیت تنش‌آلود و خطرناک کنونی خارج کرده و آن را در مسیر تازه‌ای بیاندازد؟
بسیاری از رسانه‌ها و محافل دیپلماتیک هدف سفر آبه را میانجی‌گری" میان ایران و آمریکا عنوان کرده‌اند. خود نخست‌وزیر ژاپن هدف سفرش را "تلاش برای کاهش تنش‌های خاورمیانه" اعلام کرده است. پیش از نخست‌وزیر ژاپن، وزیر امور خارجه آلمان در تهران بود اما ظاهرا او نتوانسته آبی بر آتش مناسبات متشنج میان تهران و واشنگتن بریزد.
درباره سفر آبه و نتایج و اثرات آن بر مناسبات خصمانه میان ایران و آمریکا ارزیابی‌های متفاوتی در میان تحلیل‌گران وجود دارد. شماری نگاه امیدوارانه به ماموریت سفر آبه دارند و برخی دیگر بر این نظرند که نخست‌وزیر ژاپن نیز همانند وزیر امور خارجه آلمان با دست خالی به کشورش بازخواهد گشت.
نظر چند تحلیلگر سیاسی درباره نتایج احتمالی سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران:
صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی در تهران:
آبه ناموفق به ژاپن برخواهد گشت
من به‌هیچ‌وجه باور ندارم که سفر شینزو آبه می‌تواند ترکی در یخ چهل ساله دشمنی میان ایران اسلامی و آمریکا ایجاد کند. همانطور که وزیر امور خارجه آلمان دست خالی و ناموفق از تهران بازگشت، آقای آبه هم ناموفق به ژاپن برخواهد گشت. دلیلش هم بسیار روشن است. درست است که ایران تحت فشار تحریم‌هاست و نگران حمله نظامی هم هست، اما اولا گمان می‌کند خطر حمله نظامی فعلا برطرف شده و ثانیا قصد دارد تا آنجا که بتواند در مقابل فشارهای اقتصادی تحمل کند.
جمهوری اسلامی فکر می‌کند دست کم یک سال تا یک سال و نیم با اتکا به ذخایر ارزی که دارد می‌تواند تحریم‌ها را تحمل کند و به شیوه‌های مختلف حداقل مواد غذایی و دارو را تامین کند.
علت همه این مسایل، دشمنی با آمریکاست و علت اینکه جمهوری اسلامی حاضر به عادی‌سازی روابطش با آمریکا نیست این است که رهبران جمهوری اسلامی در چهل سال گذشته بی‌وقفه گفته‌اند آمریکا دشمن نظام و انقلاب است.
در این چهل سال، آمریکاستیزی عملا به هویت ایدئوژیک جمهوری اسلامی بدل شده است به‌گونه‌ای که نمی‌توان وضعیتی را تصور کرد که در آن روابط بین جمهوری اسلامی و آمریکا عادی شده است. چنین امری، خلاف باور ائنولوژیک جمهوری اسلامی است، به‌همین دلیل بسیار بعید می‌دانم که سفر آقای آبه هم بتواند این دیوار بلند دشمنی بین جمهوری اسلامی و آمریکا را خراب کند.
عباس عبدی، روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب:
سفر آبه متفاوت با سفر وزیر خارجه آلمان است
سفر نخست وزیر ژاپن را نمی‌توان با سفر وزیر امور خارجه آلمان مقایسه کرد زیرا نگاه ایران به اروپا به‌دلیل عملکرد ضعیف انها در اجرای برجام و نیز بی‌توجهی ترامپ به اروپا، با نگاه ایران به ژاپن که در برجام نبوده است، فرق دارد.
اتحادیه اروپا پس از گذشت یک سال، هنوز نتوانسته حداقل انتظارات را که شکل دادن یک ساز و کار مناسب مالی باشد، انجام دهد. به‌علاوه، آقای آبه، پس از سفر ترامپ به ژاپن برای سفر ایران ابراز آمادگی کرد و روز گذشته هم دوباره با ترامپ حرف زد.
او در ضمن یک بسته روشن از پیشنهادهای مالی و خرید کالا و نفت به ایران داده است. این بسته شمال نوعی پیش‌خرید نفت و تهیه کالاهای مورد نیاز ایران است، اما ایران، چندان روی خوشی به آن نشان نداده است.
آزادی نزار زاکا که درست پیش از آمدن شینزو آبه به ایران انجام شده، نشانه‌ای از توافقاتی قبلی یا پیش‌توافق است و از همه مهم‌تر، دیدار آقای آبه با رهبری است. همه اینها موجب می‌شود که سفر او به ایران را از دیگر سفرهای مشابه جدی‌تر تلقی کنیم.
محمد رضا جلیلی از انستیتو مطالعات بین الملل دانشگاه ژنو:
ژاپن بسیار مهم است اما نمی‌تواند معجزه کند
سفر نخست وزیر ژاپن به ایران مهم است زیرا ژاپن کشوری است که هم از لحاظ اقتصادی و هم سیاسی پراهمیت است. این کشور رابطه خوبی با آمریکا دارد و روابط سیاسی و اقتصادی و سیاسی آن با ایران هم در همین سال‌های اخیر همیشه مناسب بوده است.
بنابراین یک شخصیت سیاسی مهم آسیایی است و می‌تواند بر تحولاتی که باید در روابط ایران و آمریکا رخ دهد تاثیرگذار باشد.
ژاپن روابط خیلی خوبی با تمام کشورهای منطقه خلیج فارس دارد و واردات نفتی آن از این منطقه از جمله از ایران است. بنابراین برای ژاپن امنیت این منطقه اهمیت زیادی دارد و در عین حال خرده حساب هم با ایران ندارد. فراموش نکنیم که ایران هم سیاست نگاه به شرق دارد و سال‌هاست که می‌خواهد با کشورهای آسیایی همکاری نزدیک‌تری کند. ژاپن در عین حال مورد تایید آمریکاست و وزنه مهمی در آسیاست و حضور این کشور.
اگر این عوامل را با هم جمع کنیم اهمیت حضور ژاپن در دعوای میان ایران و آمریکا روشن‌تر می‌شود و این حضور می‌تواند تاثیر داشته باشد.
اما با وجود همه اینها نتایج این سفر بسته به هردو طرف دعوا، به ویژه ایران دارد و نیز به این موضوع بستگی دارد که آیا واقعا ایران حاضر است که پای مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم با آمریکا شود؟ در هرحال شینزو آبه نمی‌تواند معجزه کند. شینزو آبه فقط می‌تواند کمک کند که دو طرف باهم تماس بگیرند. بجز این، نه او و نه نماینده هیچ کشور دیگری، نمی‌تواند کاری بکند.
رضا تقی‌زاده، تحلیلگر مسایل ایران:
آمدن شینزو آبه هم میانجیگری‌است و هم دادن هشدار به ایران
شینزو آبه یکی از معتبرترین چهره‌های بین‌المللی است که در طول سال‌های اخیر از ایران دیدن می‌کند. همین که او رنج سفر را قبول کرده، نشان دهنده اهمیتی است که ژاپنی‌ها، آمریکایی و بقیه دنیا به نتیجه سفر او می‌دهند. ولی نتیجه گرفتن این سفر بستگی مستقیم به اراده تهران و رهبری جمهوری اسلامی برای رسیدن به نوعی از راه‌حل با جامعه جهانی دارد. در حال حاضر چنین نشانه‌ای در تهران دیده نمی‌شود.
چیزی که بخصوص جای نگرانی است، این است که تهران نقشه راه مشخصی هم برای خارج شدن از بحران ندارد و به نظر میرسد آقای شینزو آبه دست خالی از ایران برود، همانطور که وزیر خارجه آلمان دست خالی تهران را ترک کرد. این معنایش می‌تواند ادامه وضع موجود باشد.
جمهوری اسلامی یقینا می‌خواهد تحت شرایط مطلوبی ازاین بحران بیرون بیاید. ولی شرایط مطلوب تهران را بقیه دنیا نمی‌پسندند. بنابراین هنوز نوعی دوگانگی در نحوه برخورد با تهران در جامعه جهانی وجود دارد. آمریکایی‌ها اعمال فشارهای بیشتر را انتخاب کرده‌اند و اروپایی‌ها و بعضی از کشورهای آسیایی در برخورد نرم‌تر با جمهوری اسلامی به نوعی از اشراف رسیده‌اند.
ولی آمدن آقای شینزو آبه هم میانجیگری‌است و هم به نوعی دادن هشدار به ایران. اگر نخست وزیر ژاپن کاملا دست خالی از ایران برگردد، به نوعی هماهنگی جامعه جهانی علیه ایران ایجاد می‌شود. این هماهنگی (این فشار) می‌تواند بحران کنونی را به اوج برساند و در صورتی‌که حتی برخورد نظامی پیش نیاید، می‌تواند منجر به پیدا شدن راه‌حلی برای خروج از بحران شود. این را جمهوری اسلامی در گذشته نیز نشان داده است که همیشه برای خروج از بحران هزینه سنگین‌تری پرداخته تا زمانی که می‌توانست تصمیم عاقلانه‌تری بگیرد، با هزینه کم‌تر.