مواضع ترامپ درباره برجام: خطر همچنان باقی است • تفسیر

مواضع ترامپ درباره برجام و تمدید رفع تحریم‌های ایران به مدت ۴ ماه حاوی یک خبر خوب و یک خبر بد است. ابتدا از خبر خوب شروع کنیم: عاقبت کوه موش زایید. به سخن دیگر تصمیم کاخ سفید درباره برجام، بیش و پیش از هر چیز، یک جنجال تبلیغاتی بود با پیامدهایی در مجموع نه چندان مهم. دست‌کم آنچه جامعه جهانی و ایران از آن واهمه داشتند، در کوتاه‌مدت روی نداد.

و این خبر خوبی است. بی‌تردید توافق هسته‌ای ۵ به اضافه یک با ایران یکی از بزرگترین دستاوردهای دیپلماتیک سالیان گذشته است. این توافق به وضوح نشان داد که می‌توان از طریق یک دیپلماسی هوشمندانه برای مناقشات جدی نیز راه حل یافت. افزون بر آن، این توافق به معنای آن بود که سلاح دیپلماسی به مراتب بهتر، انسانی‌تر و مناسب‌تر از دیپلماسیِ سلاح است. درسی آموزنده برای حل منازعات و مناقشات دیگر. به عنوان نمونه، الگویی برای حل مناقشه اتمی با کره شمالی.

ترامپ بر سر دوراهی

تصمیم کاخ سفید درباره توافق هسته‌ای در عمل به معنی تمدید رفع تحریم‌هاست. دست‌کم برای ۱۲۰ روز. در ماه اکتبر سال گذشته، ترامپ تصمیم دیگری گرفته بود. در آن هنگام، او پایبندی جمهوری اسلامی ایران به توافق هسته‌ای را تایید نکرده و به این ترتیب، بررسی این موضوع به کنگره آمریکا محول شده بود. کنگره نیز بار دیگر وظیفه تصمیم را به دوش ترامپ انداخت. دو گزینه در برابر ترامپ وجود داشت: از سرگیری تحریم‌ها یا تمدید رفع آن‌ها. ترامپ سیاست تمدید رفع‌تحریم‌ها را در پیش گرفت.

بدیهی است که گزینه دیگر عملا به معنی پایان توافق هسته‌ای بود. چون همه طرف و از جمله همه قدرت‌های اروپایی به خوبی می‌دانستند که اجرای توافق هسته‌ای بدون همراهی ایالات متحده آمریکا ممکن نیست. زمانی نه چندان دور، ترکیب ۵ به اضافه یک در کسب توافق هسته‌ای موثر واقع شد. اما توافق ناشی از ترکیب ۶ منهای یک، اگر این یک آمریکا باشد، عملا محکوم به شکست است.

پیام اتحادیه اروپا

دقیقا به همین خاطر امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه یک روز پیش از اعلام رسمی مواضع کاخ سفید، در تماسی تلفنی از ترامپ خواسته بود، به این توافق پای‌بند بماند. افزون بر آن، فدریکا موگرینی، هماهنگ‌کننده‌ی سیاست خارجی "اتحادیه اروپا" نیز در نشست مشترکی که با وزیران امور خارجه ایران و سه قدرت اروپایی، یعنی بریتانیا، آلمان و فرانسه در بروکسل داشت، پیام مشابهی خطاب به ترامپ و دولت آمریکا فرستاد.

بیشتر بخوانید: مکرون خواستار پایبندی ترامپ به توافق اتمی شد

به هر روی نباید فراموش کرد که موضوع به سال‌ها مذاکره طاقت‌فرسا بر سر توافق هسته‌ای برمی‌گردد. اکنون ثمره این مذاکرات طولانی، یعنی "برجام" به مخاطره افتاده است. چون تردیدی نیست که از سرگیری تحریم‌ها علیه ایران عملا به معنی شکست کامل برجام است.

و اما آن خبر بد: تصمیمی که باعث نگرانی و وحشت بسیاری شده بود، تنها به تعویق افتاده است. به تعویق افتادن آن به معنی آن نیست که از دستور کار دولت آمریکا خارج شده است. به این ترتیب می‌توان گفت که تصمیم‌گیری قطعی پیرامون برجام به ۴ ماه دیگر محول شده است. کاخ سفید صریح و روشن گفته است که تمدید رفع تحریم‌ها برای آخرین بار صورت می‌گیرد.

ترامپ به کنگره آمریکا و متحدان اروپایی‌اش ۱۲۰ روز فرصت داده تا اشکالات و کاستی‌های جدی توافق هسته‌ای را برطرف کنند. به باور ترامپ مذاکرات هسته‌ای با ایران باید از نو تجدید شود. کنترل و بازرسی فراگیر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال گردد و هرگونه زمان‌بندی‌های پیش‌بینی شده در متن توافق هسته‌ای از میان برداشته شود. ترامپ تهدید کرده است که هرگاه این شرط‌ها ظرف مدت زمان یادشده تامین نگردد، آمریکا بی‌درنگ از توافق هسته‌ای با ایران خارج خواهد شد.

چه باید کرد؟

تمدید چهارماهه‌ی رفع تحریم‌ها به معنی تمدید شک و تردیدهای شرکت‌های خارجی برای همکاری اقتصادی با ایران است. به‌ویژه شرکت‌های بزرگ در سایه همین شک و تردیدها از سرمایه‌گذاری مستقیم در صنایع نفت و گاز ایران پرهیز می‌کنند. سایه این تحریم‌ها همچون شمشیر داموکلس بر فراز دولت روحانی سنگینی می‌کند.

اینکه بسیاری از مردم ایران از شرایط زندگی خود ناراضی هستند و امید خود را به دولت روحانی از دست داده‌اند، رازی نیست که بر کسی پنهان باشد. ناآرامی‌های اخیر و شعارهای مردم به وضوح بیانگر این نارضایتی و سرخوردگی عمیق مردم است.

بیشتر بخوانید: پاسخ ایران به ترامپ؛ لاریجانی خط قرمز ماست

بدیهی است که جامعه جهانی و کشورهای دموکراتیک می‌توانند و باید دولتمردان ایران را به علت نقض خشن حقوق بشر تحت فشار قرار دهند. روشن است که جامعه جهانی و کشورهای دموکراتیک می‌توانند و باید سیاست‌های مناسبی علیه پیشبرد برنامه موشکی ایران و دخالت‌های جمهوری اسلامی در منطقه در پیش گیرند. اما همه این اقدامات نمی‌باید منجر به آن شود که توافق هسته‌ای با ایران به شکست بیانجامد. یعنی همان توافقی که راه را بر تبدیل شدن ایران به یک قدرت اتمی سد کرده است. مگر نه این که یک ایران بری از سلاح‌های اتمی مطلوب همه کشورهاست؟